ΘΕΜΑ: Σύμβαση εκχώρησης απαίτησης λόγω ενεχύρου – Επιστροφή ποσών Φ.Π.Α. – Εγκυρότητα

Σύνθεση :
Πρόεδρος : Βασίλειος Σουλιώτης, Αντιπρόεδρος του Ν.Σ.Κ.
Μέλη : Ανδρέας Χαρλαύτης, Ευφροσύνη Μπερνικόλα, Γαρυφαλιά Σκιάνη, Κων/νος Κατσούλας, Νομικοί Σύμβουλοι του Κράτους. Εισηγητής : Κωνσταντίνος Δ. Γεωργιάδης, Πάρεδρος Ν.Σ.Κ.
Αριθμός Ερωτήματος: Το υπ' αριθ. πρωτ.: Δ ΠΕΙΣ Α 1030418 ΕΞ2013/20-2-2013 έγγραφο της Διεύθυνσης Πολιτικής Εισπράξεων/Τμήμα Α' της Γενικής Δ/νσης Φορολογικών Ελέγχων και Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων της Γενικής Γραμματείας Φορολογικών και Τελωνειακών Θεμάτων του Υπουργείου Οικονομικών.
Περίληψη ερωτήματος: Ερωτάται: 1. Εάν είναι έγκυρη έναντι του οφειλέτη (Ελληνικό Δημόσιο εν προκειμένω) η εκχώρηση μελλοντικής και αόριστης απαίτησης που απορρέει από υποβολή δήλωσης Φ.Π.Α., η οποία υποβλήθηκε μετά την υπογραφή της σύμβασης εκχώρησης; Ειδικότερα, η εκκαθαριστική δήλωση ΦΠΑ για τη χρήση του 2008 έχει υποβληθεί το Μάιο του 2009 και η σύμβαση εκχώρησης της απαίτησης μεταξύ της ...... Α.Ε. και του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου Ελλάδος Α.Ε., για τη συγκεκριμένη χρήση, έγινε 18.12.2008. Ομοίως, η εκκαθαριστική δήλωση για το 2009 υποβλήθηκε το Μάιο του 2010, ενώ η σύμβαση εκχώρησης μεταξύ της ............ Α.Ε. και της Α.Τ.Ε. έγινε στις 2.10.2009. Όταν δε υπογράφηκαν οι δύο ανωτέρω συμβάσεις εκχώρησης, δεν είχαν λήξει οι χρήσεις του 2008 και 2009, αντίστοιχα.
2. Εάν είναι έγκυρη, κατά τον τύπο που προβλέπεται από το άρθρο 95 του ν. 2362/1995, η από 2.10.2009 μεταξύ της ......... Α.Ε. και ΑΤΕ BANK σύμβαση εκχώρησης και ειδικότερα, α) εάν πληρείται ο όρος του δευτέρου εδαφίου του εν λόγω άρθρου, κατά το οποίο η αναγγελία της εκχώρησης πρέπει να καταχωρίζεται, επί ποινή ακυρότητας αυτής, στο κάτω μέρος του νόμιμα συντεταγμένου πρωτοτύπου ή επικυρωμένου αντιγράφου του εκχωρητηρίου εγγράφου και β) εάν παρέλκει, εν προκειμένω, η κοινοποίηση της σύμβασης εκχώρησης στην αρμόδια για τη συγκεκριμένη οφειλή Υπηρεσία Δημοσιονομικού Ελέγχου, η οποία δεν έχει γίνει, όπως προβλέπεται από την περίπτωση γ της παρ. 1 του άρθρου 95, με το σκεπτικό ότι για τη συγκεκριμένη οφειλή του Δημοσίου δεν είναι αρμόδια Υπηρεσία Δημοσιονομικού Ελέγχου, αλλά η Δ.Ο.Υ. ΦΑΕ Θεσσαλονίκης.

Επί των ανωτέρω ερωτημάτων, το Α' Τμήμα του Ν.Σ.Κ. γνωμοδότησε ως ακολούθως:

Α. Στο παραπάνω έγγραφο του ερωτήματος εκτίθενται τα ακόλουθα:

Εκκρεμούν στην ερωτώσα Υπηρεσία προς έγκριση από τον Υπουργό Οικονομικών, στο όνομα της ......... Α.Ε., επιστροφές που προκύπτουν από πιστωτικά υπόλοιπα Φ.Π.Α. επενδυτικών αγαθών για τις χρήσεις 2007, 2008 και 2009, συνολικού ύψους 357.678.582,57 ευρώ (162.268.065,93, 116.346.245,97, 79.064.270,67 ευρώ αντίστοιχα).

Προκειμένου να προχωρήσει η έγκριση των προς επιστροφή ποσών του ΦΠΑ, ζητήθηκε από την αρμόδια Δ.Ο.Υ. (ΦΑΕ Θεσ/νίκης) να προβεί προηγούμενα σε συμψηφισμό τυχόν οφειλών της εταιρείας με τις προκύψασες απαιτήσεις. Η ......... Α.Ε. έχει σήμερα βεβαιωμένες οφειλές προς το Ελληνικό Δημόσιο ύψους 42.053.444,92 ευρώ, εκ των οποίων 33.584.730,78 ληξιπρόθεσμες.

Την ίδια στιγμή, οι απαιτήσεις από επιστροφή ΦΠΑ των ετών 2007 & 2008, ύψους 116.346.245,97 και 162.268.065,93 ευρώ αντίστοιχα, με την από 18.12.2008 σύμβαση εκχώρησης απαίτησης λόγω ενεχύρου, έχουν εκχωρηθεί στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο Ελλάδος Α.Ε. (Τ.Τ). Επιπλέον, με την από 2.10.2009 σύμβαση εκχώρησης λόγω ενεχύρου, εκχωρήθηκαν στην ΑΤΕ BANK απαιτήσεις ύψους 90.000.000 ευρώ από την επιστροφή ΦΠΑ χρήσης 2009 ή «οσουδήποτε ποσού επιστροφής Φ.Π.Α.». Σημειωτέον, ότι το ύψος της επιστροφής ΦΠΑ χρήσης 2009 είναι 79.064.270,73 ευρώ.

Κατόπιν αυτών, υποβλήθηκαν τα παραπάνω ερωτήματα.

Β. Σύμφωνα με το άρθρο 455 του Αστικού Κώδικα: «Ο δανειστής μπορεί με σύμβαση να μεταβιβάσει σε άλλον την απαίτησή του χωρίς τη συναίνεση του οφειλέτη (εκχώρηση).».

Κατά το άρθρο 460 ΑΚ, «Ο εκδοχέας δεν αποκτά δικαίωμα απέναντι στον οφειλέτη και στους τρίτους πριν ο ίδιος ή ο εκχωρητής αναγγείλει την εκχώρηση στον οφειλέτη.».

Εξάλλου, το άρθρο 461 ΑΚ ορίζει ότι: «Ο οφειλέτης ελευθερώνεται, αν πριν από την αναγγελία καταβάλει στον εκχωρητή το χρέος ή συνομολογήσει με αυτόν σύμβαση άφεσης.».

Ακολούθως, με το άρθρο 462 ΑΚ ορίζεται ότι: «Ο οφειλέτης έχει προς τον εκδοχέα τις ίδιες υποχρεώσεις που είχε προς τον εκχωρητή.».

Τέλος, με τις διατάξεις του άρθρου 95 του ν. 2362/1995 «Περί δημοσίου Λογιστικού- ελέγχου των δαπανών του Κρότους και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 247), με τίτλο «Κατάσχεση εις χείρας του Δημοσίου και εκχώρηση», ορίζονται τα ακόλουθα:

«1. Η κατάσχεση χρηματικής απαιτήσεως εις χείρας του Δημοσίου, ως τρίτου γίνεται, τηρουμένων και των λοιπών όρων και προϋποθέσεων οι οποίες προβλέπονται από την κείμενη νομοθεσία, με κοινοποίηση του κατασχετηρίου σωρευτικώς:
α) στον υπουργό, ο οποίος είναι καθ' ύλην αρμόδιος εν σχέσει προς την αιτία της οφειλής του Δημοσίου,
β) στην αρμόδια για την πληρωμή της συγκεκριμένης οφειλής του Δημοσίου Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία ή στην οικεία χρηματική διαχείριση,
γ) στην αρμόδια για τη συγκεκριμένη οφειλή του Δημοσίου Υπηρεσία Δημοσιονομικού Ελέγχου,
δ) στις αρμόδιες για τη φορολογία τόσο του καθ' ου η κατάσχεση (δανειστή του Δημοσίου), όσο και του κατασχόντος, Δημόσιες Οικονομικές Υπηρεσίες.
2. Στο κατασχετήριο εις χείρας του Δημοσίου, πρέπει αναγκαίως να αναφέρεται σαφώς η ακριβής αιτία της οφειλής του Δημοσίου, το πρόσωπο του δικαιούχου της σχετικής απαιτήσεως με την ακριβή διεύθυνσή του και το ποσό αυτής.
3. Η κατάσχεση εις χείρας του Δημοσίου ολοκληρώνεται μόνο από της χρονολογίας της έγκυρης κοινοποιήσεως του κατασχετηρίου στον κατά την παράγραφο 1 του παρόντος αρμόδιο υπουργό, η οποία όμως, για να είναι έγκυρη πρέπει αναγκαία αφ' ενός να γίνει χρονικά τελευταία από τις αναφερόμενες στην ίδια παράγραφο λοιπές κοινοποιήσεις και αφ' ετέρου να συνοδεύεται από νόμιμα υπό αρμοδίου Δικαστικού Επιμελητή επικυρωμένα αντίγραφα των επιδοτηρίων όλων των κατά τις διατάξεις του παρόντος άρθρου αναγκαίων προηγουμένων εγκύρων επιδόσεων του κατασχετηρίου αυτού στις λοιπές υπηρεσίες ή χρηματικές διαχειρίσεις.
4. Οι διατάξεις των προηγούμενων παραγράφων του παρόντος άρθρου εφαρμόζονται ανάλογα και επί αναγγελίας εκχωρήσεως απαιτήσεως κατά του Δημοσίου. Η αναγγελία τοιαύτης εκχωρήσεως πρέπει, επί ποινή ακυρότητας αυτής, να καταχωρίζεται στο κάτω μέρος του νόμιμα συντεταγμένου πρωτοτύπου ή επικυρωμένου αντιγράφου του εκχωρητηρίου εγγράφου.
5. Η μη τήρηση των διατάξεων του παρόντος όρθρου επάγεται την ακυρότητα της εις χείρας του Δημοσίου κατασχέσεως ή της προς αυτό αναγγελίας εκχωρήσεως απαιτήσεως, λαμβανομένων υπόψη υπό των δικαστηρίων και αυτεπάγγελτα. Επί άκυρης εις χείρας του κατάσχεσης, το Δημόσιο δεν υποχρεούται σε καμία δήλωση.».

Εξάλλου, με την από 18.12.2008 σύμβαση εκχώρησης απαίτησης λόγω ενεχύρου, μεταξύ αφενός του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου Ελλάδος Α.Ε. («Εκδοχέας ή Εκπρόσωπος») και αφετέρου της .......... Α.Ε. («Εκχωρήτρια ή Εκδότρια»), ορίστηκε, με τον υπ' αριθ. 8.2 όρο αυτής ότι:
«...Η Εκδότρια συστήνει ενέχυρο δυνάμει του άρθρου 12 του ν. 3156/2003 και για το λόγο αυτό εκχωρεί στον Εκπρόσωπο δικαιώματα και απαιτήσεις της (Εκδότριας) επιστροφής Φ.Π.Α. για τα φορολογικά έτη 2002-2008, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Προγράμματος (από 17-12-2008 εκδόσεως κοινού εμπράγματος εξασφαλισμένου ομολογιακού δανείου 400.000.000 ευρώ). Το ύφος του Φ.Π.Α. όπως αυτό προκύπτει από τις νομίμως συνταγμένες, ελεγμένες και δημοσιευμένες οικονομικές καταστάσεις καθώς και η κατάσταση στην οποία το ύφος αυτό του Φ.Π.Α. βρίσκεται (βεβαιωμένο με Προσωρινή Πράξη Προσδιορισμού Φ.Π.Α. ή όχι, αιτηθέν προς επιστροφή κατόπιν ελέγχου από το αρμόδιο Π.Ε.Κ. Θεσσαλονίκης ή όχι) αναλύεται ως εξής:

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ Φ.Π.Α. ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ (στο εξής η Απαίτηση Επιστροφής Φ.Π.Α. Επενδυτικών Αγαθών, ή η Απαίτηση Φ.Π.Α.)

α)...... β) συνολικό ποσό προς επιστροφή των οικονομικών χρήσεων 2004, 2006, 2007 και 2008 (μέχρι 9/12/2008) ύψους 405.653.165,27€ (ή κάθε άλλου ποσού επιστροφής Φ.Π.Α. επενδυτικών αγαθών ήθελε προκύψει για τις οικονομικές χρήσεις 2004, 2006 και 2007 και 2008 σε οσοδήποτε ποσό από παρούσα ή μελλοντική απαίτηση της Εκδότριας κατά του Ελληνικού Δημοσίου, που απορρέει ή θα απορρεύσει οποτεδήποτε από οποιαδήποτε απαίτηση επιστροφής Φ.Π.Α. επενδυτικών αγαθών), ήτοι:   

• Προς επιστροφή αιτηθέν ποσό για το ύψος 2007, ύψους 114.073.129,11 € για το οποίο έχει υποβληθεί νομότυπα αίτηση για έλεγχο και δεν έχει εκδοθεί ακόμη η σχετική εντολή ελέγχου, όπως η απαίτηση αυτή συγκεκριμένα προκύπτει από τις νομίμως συνταγμένες ελεγμένες και δημοσιευμένες οικονομικές καταστάσεις της άνω χρήσης (ήτοι από 1-1- έως 31-12-2007) καθώς και από την
από 2/14-5-2008 Εκκαθαριστική Δήλωση Φ.Π.Α., υποβληθείσα στην αρμόδια φορολογική αρχή, η οποία προσαρτάται στην παρούσα και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της...

• Προς επιστροφή αιτηθέν ποσό για το έτος 2008 και μέχρι την 30/9/2008, ύψους 82.147.868,89 €, για το οποίο έχει υποβληθεί νομότυπα αίτηση ελέγχου και δεν έχει ακόμη εκδοθεί η σχετική εντολή ελέγχου, όπως η απαίτηση αυτή συγκεκριμένα προκύπτει από τις Περιοδικές Δηλώσεις Φ.Π.Α. μηνών Ιανουαρίου έως Σεπτεμβρίου 2008, καθώς των τροποποιητικών αυτών, οι οποίες προσαρτώνται στην παρούσα και αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της...

• Προς επιστροφή μη αιτηθέν εισέτι ποσό για το έτος 2008 και για το διάστημα από 1/10/2008 έως 9/12/2008, ύψους 42.457.602,71€, για το οποίο δεν έχει ακόμη υποβληθεί αίτηση ελέγχου, όπως η απαίτηση αυτή συγκεκριμένα προκύπτει από..... τις Περιοδικές Δηλώσεις Φ.Π.Α. μηνών Οκτωβρίου και Νοεμβρίου 2008, οι οποίες Περιοδικές Δηλώσεις προσαρτώνται στην παρούσα και αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της...

•  Προς επιστροφή μη γνωστό και συνεπώς μη εις έτι αιτηθέν ποσό Φ.Π.Α. που θα προκύψει έως 31/12/2008, όπως η απαίτηση αυτή θα προκύπτει και θα αποτυπώνεται στις νομίμως συνταγμένες ελεγμένες και δημοσιευμένες οικονομικές καταστάσεις της Εκδότριας... της περιόδου από 10-12 έως 31-12-2008.».

Ακολούθως, με τους υπ' αριθ. 8.3, 9.1, 9.3 και 9.4 όρους της ίδιας σύμβασης, ορίζονται τα εξής:

«8.3. Ενεχυρασμένες Απαιτήσεις και Δικαιώματα και Εκχωρηθείσες Απαιτήσεις και Δικαιώματα ή και Εκχωρούμενη Απαίτηση σημαίνει όλες τις χρηματικές και μη χρηματικές απαιτήσεις και δικαιώματα της Εκδότριας κατά του Ελληνικού Δημοσίου νόμιμα εκπροσωπούμενου που απορρέουν εκ της ανωτέρω υπό 8.2. αναφερόμενης Απαίτησης επιστροφής Φ.Π.Α., καθώς και κάθε άλλο ποσό (τόκους υπερημερίας κτλ) που δικαιούται να εισπράξει η Εκχωρήτρια από το Ελληνικό Δημόσιο, συνεπεία τυχόν καθυστέρησης καταβολής (επιστροφής) των προβλεπομένων υπό 8.2. ανωτέρω απαιτήσεων.
9.1. Για την εξασφάλιση όλων των Ασφαλιζομένων Απαιτήσεων κατά της Εκδότριας οι οποίες απορρέουν από το Πρόγραμμα και τις Ομολογίες και οποιαδήποτε τροποποίηση του Προγράμματος παρελθούσα ή μελλοντική, η εκδότρια με την παρούσα συνιστά εκχωρεί και μεταβιβάζει στον Εκπρόσωπο λόγω ενεχύρου, οποιεσδήποτε και όλες τις υπάρχουσες και μελλοντικές απαιτήσεις της, οι οποίες προκύπτουν ή πρόκειται να προκύψουν άμεσα ή έμμεσα από την επιστροφή Φ.Π.Α., όπως καθορίζονται ανωτέρω υπό τον όρο 8.2. και 8.3. στην «περιγραφή της εκχωρούμενης απαίτησης» και στην ερμηνεία του όρου «Ενεχυριασμένες Απαιτήσεις και Δικαιώματα και Εκχωρηθείσες Απαιτήσεις και Δικαιώματα» και γενικά σχετίζονται με αυτήν και ο Εκπρόσωπος αποδέχεται τέτοια εκχώρηση....
9.3. Η Εκδότρια αναγνωρίζει ότι με αυτή τη σύμβαση ο Εκπρόσωπος καθίσταται αποκλειστικός δικαιούχος (σύμφωνα με το άρθρο 12 § 2 εδ. β 'του ν. 3156/2003) των απαιτήσεων που εκχωρούνται, λόγω ενεχύρου, και ότι ο Εκπρόσωπος χωρίς τη σύμπραξη της Εκδότριας θα εισπράξει τις Ενεχυρασμένες Απαιτήσεις και Δικαιώματα και Εκχωρηθείσες Απαιτήσεις και Δικαιώματα ακόμα και εάν οι Ασφαλιζόμενες Απαιτήσεις δεν έχουν ακόμα γεννηθεί, καταστεί πληρωτέες και είναι καθυστερημένες.

9.4. Συνεπεία της εκχώρησης επί των εκχωρουμένων, λόγω ενεχύρου, προς τον Εκπρόσωπο των ως άνω αναλυτικό περιγραφομένων απαιτήσεων της Εκδότριας κατά του Ελληνικού Δημοσίου, η Εκδότρια εκχωρεί και μεταβιβάζει λόγω ενεχύρου στον Εκπρόσωπο όλα τα δικαιώματα της, προσωπικά και εμπράγματα και τις σχετικές αγωγές από τις εκχωρηθείσες απαιτήσεις. Η Εκδότρια δίνει εντολή στο Ελληνικό δημόσιο δια της αρμοδίας Υπηρεσίας/Φορέα αυτού να προσκομίσει, αποδώσει καταβάλλει στον Εκπρόσωπο, ως εκδοχέα, λόγω του ενεχύρου, χωρίς περαιτέρω ειδική εντολή ή συγκατάθεση, οποιοσδήποτε ποσό δικαιούται να λάβει η Εκδότρια από το Ελληνικό Δημόσιο βάσει της ως άνω Απαίτησης Επιστροφής Φ.Π.Α......

Περαιτέρω, με την από 2.10.2009 σύμβαση εκχώρησης απαίτησης λόγω ενεχύρου, μεταξύ αφενός της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος Α.Ε. («Τράπεζα») και αφετέρου της ........ Α.Ε. («Οφειλέτης-Ενεχυριάζων»), ορίστηκε, με τον υπ' αριθ. 2 όρο αυτής ότι, σε εξασφάλιση κάθε απαίτησης της Τράπεζας από την υπ' αριθμ. 215/2-10/2009 σύμβαση δανείου, με βάση την οποία χορήγησε στον Οφειλέτη-Ενεχυριάζοντα πίστωση 90.000.000€, προς αποκλειστική χρήση από τον Οφειλέτη-Ενεχυριάζοντα, για την κάλυψη λειτουργικών και άλλων δαπανών του, με σκοπό την ταμειακή διευκόλυνσή του, συμφωνήθηκαν, συνομολογήθηκαν και έγιναν αμοιβαία αποδεκτά τα ακόλουθα:

«....Ο Οφειλέτης-Ενεχυριάζων εκχωρεί, λόγω ενεχύρου, στην Τράπεζα ποσό ύψους €90.000.000 που προέρχεται από την επιστροφή Φ.Π.Α. για την οικονομική χρήση του έτους 2009 (1.1.2009 -31.12.2009), που δικαιούται λόγω της υπαγωγής του στις διατάξεις του άρθρου 33 παρ. 4 του Ν. 2859/2000 (κώδικας ΦΠΑ) ή κάθε άλλου οσουδήποτε ποσού επιστροφής Φ,Π.Α. επενδυτικών αγαθών ήθελε προκύψει για την οικονομική χρήση 2009 από παρούσα μελλοντική απαίτηση του Πιστούχου κατά του Ελληνικού Δημοσίου, που απορρέει ή θα απορρεύσει οποτεδήποτε από οποιαδήποτε απαίτηση επιστροφής Φ.Π.Α. επενδυτικών αγαθών, ήτοι:
Α) Ποσό ύψους €53.131.666,02 προς επιστροφή αιτηθέν και μη εισέτι αιτηθέν, για το έτος 2009 και για το διάστημα από 1.1.2009 μέχρι 31.08.2009 για το οποίο δεν έχει ακόμη υποβληθεί αίτηση ελέγχου όπως η απαίτηση αυτή συγκεκριμένα προκύπτει από.... τις Περιοδικές Δηλώσεις Φ.Π.Α. μηνών Ιανουαρίου μέχρι και Αυγούστου 2009, οι οποίες Περιοδικές Δηλώσεις προσαρτώνται στην παρούσα και αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της....και
Β) ποσό Φ.Π.Α. προς επιστροφή, μη εισέτι γνωστό και συνεπώς μη εισέτι αιτηθέν, που θα προκύψει έως την 31.12.2009, όπως η απαίτηση αυτή θα προκύπτει και θα αποτυπώνεται στις νομίμως συνταγμένες, ελεγμένες και δημοσιευμένες οικονομικές καταστάσεις του Πιστούχου.....καθώς και τις περιοδικές Δηλώσεις ΦΠΑ μηνών Σεπτεμβρίου μέχρι και Δεκεμβρίου 2009, όταν αυτές υποβληθούν.».

Γ. 1. Κατά την έννοια της διατάξεως του άρθρου 455 ΑΚ, εκχώρηση είναι η σύμβαση μεταξύ δανειστή και τρίτου, με την οποία ο πρώτος μεταβιβάζει απαίτησή του στον δεύτερο. Η εκχώρηση είναι σύμβαση διαθέσεως και αναιτιώδης, δηλαδή ανεξάρτητη από την αιτία και μπορεί να γίνεται αντί καταβολής ή χάριν καταβολής (ΑΠ 826/2001, Ελλ. Δ/νη 43. 731).

Εξάλλου, από τις διατάξεις των άρθρων 460 έως 462 ΑΚ, προκύπτει ότι μετά την αναγγελία της εκχωρηθείσας απαίτησης αποκόπτεται οριστικά κάθε δεσμός του εκχωρηθέντος οφειλέτη προς τον εκχωρητή και η εκχωρηθείσα απαίτηση αποκτάται από τον αναγγείλαντα εκδοχέα, ο οποίος καθίσταται αποκλειστικός δικαιούχος της εκχωρηθείσας απαίτησης, δικαιούμενος να εισπράξει και επιδιώξει δικαστικώς την είσπραξη αυτής από τον εκχωρηθέντα οφειλέτη, ο οποίος υποχρεούται να καταβάλει τα οφειλόμενα μόνο στον εκδοχέα, ως αποκλειστικό δικαιούχο και όχι στον εκχωρητή, καθόσον μετά την τελείωση της εκχώρησης με την αναγγελία, δεν υφίσταται πλέον απαίτηση του εκχωρητή και αντίστοιχη οφειλή προς αυτόν του εκχωρηθέντος οφειλέτη (βλ. Μπαλή ΕνοχΔικ §157 αριθ. 8, Σούρλα στην ΕρμΑΚ άρθρο 467§25, ΟλΑΠ 158/1969, ΝοΒ 17. 563).

Τα ίδια ισχύουν και για μέλλουσα απαίτηση, εφόσον μπορεί να προσδιορισθεί κατ' είδος και οφειλέτη (βλ. Μπαλή ό.π. §152 αριθ. 1). Αντικείμενο, δηλαδή, εκχώρησης, κατά την σαφή έννοια των άρθρων 361 και 455 του ΑΚ, επιτρέπεται να είναι και μέλλουσα απαίτηση, υπό τον όρο, όμως, ότι στη σύμβαση εκχώρησης υπάρχουν στοιχεία ικανά να την προσδιορίσουν επαρκώς, οπότε η εκχώρηση τελεί υπό την νόμιμη αίρεση Μ θα γεννηθεί η απαίτηση (ΑΠ 711/1986, ΕφΑΘ 2482/1994, Ζούρλας ΕρμΑΚ υπ' άρθρο 455 αρ. 13, Κρητικός σε Γεωργιάδη-Σταθόπουλου ΑΚ, άρθρο 455, σελ. 580 αριθ. 49, 50).

Σε κάθε όμως περίπτωση, για να είναι έγκυρη η εκχώρηση, ως σύμβαση, πρέπει η απαίτηση που εκχωρείται να προσδιορίζεται κατά τρόπο ορισμένο ή τουλάχιστον οριστό, ήτοι δυνάμενο να οριστεί από το όλο περιεχόμενο αυτής (σύμβασης), κατά την κρίση των συμβαλλομένων και του κάθε μέσου συνετού ανθρώπου, όχι δε κατόπιν παραπομπής ή προσφυγής σε υπουργικές αποφάσεις, διατάγματα ή άλλα έγραφα κ.λπ. το περιεχόμενο των οποίων είτε δεν γνωρίζει, είτε δεν μπορεί να ελέγξει ο εκχωρητής ή ο εκδοχέας ή και οι δύο (ΕφΑΘ 1277/1996, ΝοΒ 44. 1017, Κρητικός, ό.π., σελ. 578, αριθ. 41, 42, 43). Κρίσιμο δε σημείο για την ύπαρξη εξουσίας προς διάθεση μέλλουσας απαίτησης είναι ο χρόνος κατάρτισης της σύμβασης εκχώρησης, γιατί από τότε, μετά την αναγγελία, το δικαίωμα αυτό ανήκει στον εκδοχέα, ο οποίος δικαιούται να το απαιτήσει ευθύς ως αυτό γεννηθεί στο μέλλον (βλ. ΟλΑΠ 302/1959, ΕΕΝ 26. 784, ΕφΑΘ 6180/2002, Ελλ. Δ/νη 44. 831, ΕφΛαρ 316/2011, Γνωμ. Ν.Σ.Κ. 6/2006).

Το αυτό αποτέλεσμα της εκχώρησης επέρχεται, όπως προκύπτει από τα άρθρα 35, 36, 39, 44 και 47 του Ν.Δ. της 17.7/13.8.1923 «περί ειδικών διατάξεων επί ανωνύμων εταιρειών», τα οποία διατηρήθηκαν σε ισχύ με το άρθρο 41 παρ. 1 του ΕισΝΑΚ, και επί ονομαστικής ενεχύρασης απαίτησης για την εξασφάλιση απαίτησης ανώνυμης εταιρείας από παροχή δανείου η οποία από την επίδοση στον τρίτο της σύμβασης ενεχύρασης συνεπάγεται εκχώρηση της απαίτησης από τον οφειλέτη στην πιστώτρια, δικαιούμενη να εισπράξει την απαίτηση ως εκδοχέας. Δηλαδή η απαίτηση αυτή εκχωρείται προς την πιστώτρια, η οποία, ως εκδοχέας, δικαιούται να εισπράξει την απαίτηση (βλ. Παν. Μάζη, Εμπράγματη εξασφάλιση Τραπεζών και Ανωνύμων Εταιρειών, έκδ. 1983, υπό παρ. 29 γ' και δ', 180, 250 επ., Α. Γεωργιάδη-Εμπρ. Δικ. II 1993, παρ. 90, αριθ. II, Μπαλή Εμπρ. Δικ., παρ. 20-27, ΟλΑΠ 38/1988, Ελλ. Δ/νη 31. 313, ΑΠ 1429/1987, ΕΕΝ 55. 767, ΑΠ 153/1972, ΝοΒ 20. 753).

Στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από το περιεχόμενο της από 18.12.2008 σύμβασης εκχώρησης απαίτησης λόγω ενεχύρου, μεταξύ αφενός του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου Ελλάδος Α.Ε και αφετέρου της ....... Α.Ε., με αυτήν η ....... εκχωρεί και μεταβιβάζει στο Τ.Τ., λόγω ενεχύρου, οποιεσδήποτε και όλες τις υπάρχουσες και μελλοντικές απαιτήσεις της, οι οποίες προκύπτουν ή πρόκειται να προκύψουν άμεσα ή έμμεσα από την επιστροφή Φ.Π.Α., όπως αυτές καθορίζονται από τους όρους 8.2. και 8.3. της σύμβασης στην «περιγραφή της εκχωρούμενης απαίτησης» και στην ερμηνεία του όρου «Ενεχυριασμένες Απαιτήσεις και Δικαιώματα και Εκχωρηθείσες Απαιτήσεις και Δικαιώματα» και γενικά σχετίζονται με αυτήν, δηλαδή όλες τις χρηματικές και μη χρηματικές απαιτήσεις και δικαιώματα της Εκδότριας κατά του Ελληνικού Δημοσίου, που απορρέουν από τις αναφερόμενες στον όρο 8.2. απαιτήσεις επιστροφής Φ.Π.Α., καθώς και κάθε άλλο ποσό (τόκους υπερημερίας κ.λπ.) που δικαιούται να εισπράξει η Εκχωρήτρια από το Ελληνικό Δημόσιο, συνεπεία τυχόν καθυστέρησης καταβολής (επιστροφής) των προβλεπομένων υπό 8.2. ανωτέρω απαιτήσεων.

Οι ως άνω εκχωρηθείσες απαιτήσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν αόριστες, αφού προσδιορίζονται επαρκώς, κατά τρόπο ορισμένο, ως προς το είδος και τη νομική τους βάση, καθώς και τον οφειλέτη, ενώ είναι σαφές ότι μπορούν να προσδιορισθούν και στην έκταση (ύψος) τους, κατά το χρόνο υποβολής των σχετικών εκκαθαριστικών δηλώσεων Φ.Π.Α. Το γεγονός ότι η εκκαθαριστική δήλωση Φ.Π.Α. για τη χρήση του 2008 έχει υποβληθεί το Μάιο του 2009, δηλαδή είναι μεταγενέστερη της ανωτέρω σύμβασης, δεν ασκεί έννομη επιρροή αφού, όπως ήδη ελέχθη, αρκεί το γεγονός ότι στη σύμβαση εκχώρησης υπάρχουν στοιχεία ικανά να προσδιορίσουν επαρκώς τις εκχωρούμενες απαιτήσεις.

Τα ανωτέρω ισχύουν και για την παραπάνω από 2-10-2009 σύμβαση εκχώρησης μεταξύ της .......... Α.Ε. και της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος Α.Ε., η οποία δεν πάσχει ακυρότητα εκ του λόγου αυτού.

2. Όπως γίνεται παγίως δεκτό, η εγκυρότητα της εκχώρησης απαίτησης κατά του Δημοσίου συναρτάται, κατά το άρθρο 95 παρ. 4 του ν. 2362/1995, με την κοινοποίηση του εκχωρητηρίου εγγράφου, με την καταχώρηση της σχετικής αναγγελίας στο κάτω μέρος του εγγράφου αυτού, σωρευτικώς προς τα όργανα και τις Υπηρεσίες της παρ. 1 του άρθρου 95 του ν. 2362/1995, με τελευταία την επίδοση του στον κατά κλάδο αρμόδιο Υπουργό, καθώς επίσης και από την αναφορά στην αναγγελία της εκχώρησης των στοιχείων τα οποία αναφέρονται στην παρ. 2 του ανωτέρω άρθρου. Αν δεν τηρηθούν οι διατυπώσεις αυτές, η αναγγελία εκχώρησης της απαίτησης είναι άκυρη έναντι του Δημοσίου, δεν παράγει έννομα αποτελέσματα ως προς αυτό και η ακυρότητα αυτή λαμβάνεται υπ' όψη από τα Δικαστήρια αυτεπαγγέλτως (Γνωμ. Ν.Σ.Κ. 379/2010, 148/2009, 6/2006,177/2005).

Εν προκειμένω, όπως προκύπτει από την παραπάνω από 2.10.2009 σύμβαση εκχώρησης, δεν καταχωρήθηκε στο κάτω μέρος του εκχωρητηρίου εγγράφου η σχετική αναγγελία, όπως απαιτείται, επί ποινή ακυρότητας, κατ' άρθρο 95 παρ. 4 του ν. 2362/1995, που να περιλαμβάνει την ακριβή αιτία της οφειλής του Δημοσίου, το πρόσωπο του δικαιούχου της σχετικής απαιτήσεως με την ακριβή διεύθυνσή του, καθώς και το ποσό αυτής. Επομένως, η εν λόγω σύμβαση εκχώρησης είναι άκυρη έναντι του Δημοσίου και δεν παράγει έννομα αποτελέσματα ως προς αυτό, σύμφωνα με τα ανωτέρω εκτεθέντα.

Επισημαίνεται συναφώς ότι στον τελευταίο, υπ' αριθ. 8 όρο της ως άνω σύμβασης, αναφέρεται ότι οι συμβαλλόμενοι δίνουν εντολή να επιδοθούν τα πρωτότυπα της σύμβασης με δικαστικό επιμελητή ή με άλλο νόμιμο τρόπο επίδοσης ή αναγγελίας στον Υπουργό Οικονομικών, στη Δ.Ο.Υ. ΦΑΕ Θεσ/νίκης, στο ΠΕΚ Κεντρικής Μακεδονίας και στη Δ.Ο.Υ. ΦΑΕ Αθηνών. Μία τέτοια, όμως, αναφορά - εντολή προς επίδοση, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι επέχει θέση αναγγελίας, σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις που τίθενται με τις διατάξεις των παρ. 2 & 4 του άρθρου 95 του ν. 2362/1995.

Κατόπιν τούτων, παρέλκει η απάντηση στο δεύτερο σκέλος του δευτέρου ερωτήματος.

Δ. Ενόψει των ανωτέρω, επί των τεθέντων ερωτημάτων, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (Α' Τμήμα) γνωμοδότησε, ομόφωνα, ως ακολούθως:

1) Η από 18.12.2008 σύμβαση εκχώρησης απαίτησης λόγω ενεχύρου, μεταξύ αφενός του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου Ελλάδος Α.Ε. και αφετέρου της ........... Α.Ε. είναι νόμιμη και έγκυρη έναντι του Ελληνικού Δημοσίου και παράγει έννομα αποτελέσματα ως προς αυτό, αφού οι εκχωρηθείσες απαιτήσεις από την επιστροφή Φ.Π.Α. προσδιορίζονται επαρκώς, κατά τρόπο ορισμένο, ως προς το είδος και τη νομική τους βάση, καθώς και τον οφειλέτη, ενώ είναι σαφές ότι μπορούν να προσδιορισθούν και στην έκταση (ύψος) τους, κατά το χρόνο υποβολής των σχετικών εκκαθαριστικών δηλώσεων Φ.Π.Α..Τα ίδια ισχύουν και για την από 2.10.2009 σύμβαση εκχώρησης απαίτησης λόγω ενεχύρου, μεταξύ της ................ Α.Ε. και της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος Α.Ε., η οποία δεν πάσχει ακυρότητα εκ του λόγου αυτού.

2) Η παραπάνω από 2.10.2009 σύμβαση εκχώρησης απαίτησης λόγω ενεχύρου, μεταξύ της .................. Α.Ε. και της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος Α.Ε. είναι άκυρη έναντι του Ελληνικού Δημοσίου και δεν παράγει έννομα αποτελέσματα ως προς αυτό, επειδή δεν καταχωρήθηκε στο κάτω μέρος του εκχωρητηρίου εγγράφου η σχετική αναγγελία εκχώρησης, όπως απαιτείται, κατ' άρθρο 95 παρ. 4 του ν. 2362/1995, που να περιλαμβάνει την ακριβή αιτία της οφειλής του Δημοσίου, το πρόσωπο του δικαιούχου της σχετικής απαίτησης με την ακριβή διεύθυνσή του, καθώς και το ποσό αυτής.

ΘΕΩΡΗΘΗΚΕ
Αθήνα 28-2-2013

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ
Βασίλειος Σουλιώτης
Αντιπρόεδρος Ν.Σ.Κ.

Ο ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ
Κωνσταντίνος Γεωργιάδης
Πάρεδρος Ν.Σ.Κ.